*فیلم هم می‌تواند مثل مجسمه مرمرین کلاسیکی خوش‌تراش باشد، مثل همین "مستند بانو قدس ایران" که درست سنجیده شده، رفته‌اند مصالح خوبی برایش فراهم کرده‌اند و بعد ذره‌ذره تراش خورده است تا برسد به پولیش‌کاری.

بانو قدس ایران مستندی است که کافی است بیننده تعلقات سیاسی‌اش را کنار بگذارد و ببیندش و به‌راحتی احساساتی شود. بارها بغض کند بارها چشم‌هایش خیس شود.

مستندساز با هنرمندی توانسته است کسی را که به‌راحتی می‌شد زیر سایه شوهرش محو شود چون شمایل یکه‌ای نشان دهد و استقلالش را به رخ کشد.

 دختری که کفش و لباس‌های مارک‌دار تهران دهه‌های نخست قرن را می‌پوشیده است و هر دست لباس را یک‌بار می‌پوشیده است و پس از هر نوبت حمام لباس جدیدی برایش دوخته می‌شده است.

موهبت اجازه ورود به اندرونی خانه رهبر فقید به مؤلف مستند داده شده است و او به‌خوبی توانسته است از این فرصت بهره ببرد.

دیدن همسر مرحوم آقا مصطفی خمینی که در تمام این سال‌ها خبری از ایشان (شاید به جز قطعه عکسی که مهندس علی اشراقی از ایشان منتشر کرد) نبود آن هم به شکلی بسیار پررنگ در این مستند و نه با چادر و نه حتی با مقنعه بلکه با مانتو و روسری و گفتن از بسیاری از ناشنیده‌های بیت در صمیمانه‌ترین صورت از مهم‌ترین امتیازات مستند از جنبه استنادی آن است. این‌که ایشان درباره زندگی در نجف و سختی‌هایش جوری حرف می‌زند که متناسب با یک زن اهل زندگی است نه زنی مبارز و مثلاً بعد از گفتن این‌که با خانم (همسر رهبر فقید) به کوفه و کنار آب می‌رفتیم و عرب‌ها رفتن زن‌ها به تفریح را بد می‌دانستند و بعد خیلی خودمانی رو به کارگردان می‌گوید کجا رفته بودیم ما؟!! و صحنه‌هایی ازاین‌دست مستند را خیلی باورپذیر کرده است.( به‌گمانم مولف جوری تحت تاثیر خانم حائری قرار می‌گیرد که یکی دو جا مستند از محور خود خارج می‌شود به جای بانو قدس ایران به فرزند ارشدشان آقا مصطفی منحرف می‌شود. مطمئناً آن موضوع برای خودش مهم است ولی جایش در این مستند نبوده و نیست.)

نکته پررنگی در مستند هست که نه همسر رهبر فقید و نه همسر زنده‌یاد آقا مصطفی و نه یکی از دختران بانو قدس ایران تمایل به ازدواج به قول خودشان ملأ و آخوند نداشته‌اند و نهایتاً تقدیر آن‌ها را پای زندگی با ملأ می‌نشاند. درباره دلیل این امر مستند خاموش است ولی می‌شود گمان برد که آن‌ها در زندگی خانه پدری سختی و ویژگی‌های زندگی این صنف را دیده‌اند و نپسندیده‌اند و نخواسته‌اند.

چهره‌ای که از بانو قدس ایران ثقفی در مستند نمایش داده می‌شود جوری است که باید شاکر باشیم سیمای جمهوری اسلامی آن را نساخته است و این امتیاز کمی نیست. مستندی که واقعاً در پی حقیقت زندگی یک شهروند مؤثر میهن‌مان بوده است نه ساختن چهره‌ای که باب طبع ذهنیت سیاست‌زده و بکن-نکن‌پسند تلویزیون ایران باشد.

جایی آیت‌الله سیدحسن خمینی کلید شخصیتی مادربزرگش را واقع‌بینی ایشان عنوان می‌کند همین امر را از صدای ایشان می‌شود نتیجه گرفت (فارغ از مباحث کلامی) که می‌گویند من هیچ‌وقت دعا نکردم خدا هر کاری بخواهد می‌کند و آقا هم که می‌گفت من شب‌ها دعایت می‌کنم یک متشکرم نگفتم. این امر به‌جز واقع‌بینی حاکی از سلوکی والا است از آدمی که بر کرسی رضایت و تسلیم خواست الهی نشسته است و این مقام بسیار دل‌پذیری است. این دیدگاه در جای دیگر هم نشانه می‌گیرد وقتی‌که همدم ایشان می‌گوید این اواخر این بیت را زیاد می‌خواندند که دیدی آن قهقهه کبک خرامان حافظ، که زسرپنجه شاهین قضا غافل بود.

مستندی درباره چنین زنی نمیتوانسته است از انقلاب و مسائل آن غافل باشد ولی در تناسب با فکر و کردار ایشان انقلاب در حاشیه قرار می‌گیرد این امر در یک صدای ایشان تصریح می‌شود جایی که می گویند: "من از کارهای آقا  اوقاتم تلخ هم می‌شد".

آن ‌که این نزدیک‌ترین فرد به رهبر فقید در آستانه انقلاب و در نوفل‌لوشاتو این ابهام را داشته است که با مملکت بی شاه میخواهید چه کنید؟ و پاسخ معمول ایشان که من به تکلیفم عمل می‌کنم.

در مستند سه دختر ایشان و عروس‌شان خانم معصومه حائری و دو نوه ایشان آیت‌الله سیدحسن خمینی و مهندس علی اشراقی و پدرزن آقای سیدحسن خمینی آیت‌الله بجنوردی و دو برادر ایشان و یک برادرزاده ایشان و همدم ایشان و یک دوست دوره کودکی و نوجوانی‌شان و یکی از کارکنان بیت و سرتیم حفاظت در مستند صحبت کرده اند. ازنظر حجم گفتار انگار خانم حائری وزن بیشتری دارد و از منظر میزانسن نماهای سیدحسن آقا آشکارا برتری دارد.

*لیدا فتحی

مصطفي رزاق كريمي متولد 1341 تبريز، فارغ التحصيل معماري از اتريش است. وي فعاليت هنري را سال 1353 با ساخت فيلم هاي كوتاه و مستند به صورت آماتور آغاز كرد و يكي از برجسته ترين فعاليت هايش ساخت فيلم هاي آموزشي در رابطه با ايدز و به سفارش آموزش و پرورش اتريش بوده كه جزو مواد درسي آن كشور شد.وی در بعضی پروژه های ابراهیم حاتمی کیا نظیر "خاکستر سبز" در کنار وی بود و در زمینه فیلم سینمایی نیز می توان از فیلم "حس پنهان" با حضور محمدرضا فروتن ، مهتاب کرامتی ، حامد بهداد و آتیلا پیسانی نام برد.

"مستند بانوی قدس" یکی از رقبای اصلی سیمرغ بلورین در بخش مستند در سی و ششمین جشنواره فیلم فجر نیز خواهد بود.