همه مولفه های سینمای علی حاتمی در برابر فرهنگ غربی و همه مظاهر سایر فرهنگ ها قرار می گیرند. درون مایه همه آثار حاتمی بر پایه خصوصیات قومی – انسانی با باورها و اعتقادات ایرانی پرورانده شده اند و در مدیوم سینما ریخته شده و رنگ و بویی ایرانی به خود گرفته اند. علی حاتمی کارگردان ایرانی است که با تیزبینی های مختص به خود توانسته حال و هوای زندگی و باورهای ایرانی و به خصوص تهران قدیم را در قاب تصویر ماندگار کند.

به عنوان نمونه، دیالوگ معروف مادر با نقش آفرینی رقیه چهره آزاد در فیلم "مادر" همه این حال و هوا را بهتر نشان می دهد: «می مونه یه حلوا، هدیه صاحبان عزا به اهل قبور؛ این تنها شرینی ضیافت مرگ، عطر و طعمش دعاست. روغن خوبم تو خونه داریم، زعفرونم هست، اما چربی و شیرینی ملاک نیست، این حرمتیه که زنده ها به مرده هاشون می ذارن، اجرشم نزول صلوات و حمد و قل هوالله است.»

مادر در فرهنگ ایرانی کلمه ای مقدس ایت، ایران سرزمینی است که اغلب فرزندان بیش از آنکه به پدر وقعی نهند، مادر را ستایش می کنند و می پرستند، مادری که همه هویتش در فرزند و بهشتی که زیر پایش است خلاصه دارد. و چقدر سینمای حاتمی تحت تاثیر این موجود دوست داشتنی و مقدس است. در بسیاری از آثار حاتمی، مادر با آمیزه ای از احساسات و منطق، نقش پراهمیتی را در روند داستان گویی دارد. دغدغه حاتمی به مادر تا آنجا پیش می رود که او در نهایت با ساخت فیلم "مادر" در سال 1368  نشان دادن تصویری اسطوره ای از مادر ایرانی به نوعی دین خودش را به این کلمه مقدس ادا می کند. نهایت دلبستگی و عشق علی حاتمی به این کلمه را در سکانس به سکانس فیلم مادر می توان به جان خرید. فیلمی سرشار از لحظات ناب احساسی و مادرانه ایرانی.

سکانس فوق العاده و ماندگار ورود مادر به خانه که با بوییدن پایین چادرش توسط غلامرضا (اکبر عبدی) همراه است را به یاد بیاورید و یا سکانسی که همه اهالی خانه دور هم نشسته و منتظرند، منتظر اتفاقی که حالا حتی محمدابراهیم (محمدعلی کشاورز) هم از رسیدنش بی نهایت غصه دار است، مرگی باشگوه و راحت برای مادر که با لحظه مشق نوشتن غلامرضا همراه است و با مونولوگ جاودانه "مادر مرد، از بس که جان ندارد" به انتها می رسد.

علی حاتمی در 15 آذرماه 1375 از دنیا رفت و پیکرش در قطعه هنرمندان بهشت زهرا به خاک سپرده شد، بر روی سنگ مزارش که در طرفینش رقیه چهره آزاد (ملقب به مادر سینمای ایران) و رسام عرب زاده (طراح ممتاز فرش های ایرانی) دفن شده اند، یکی از ماندگارترین دیالوگ های فیلم "حاجی واشنگتن" نقش بسته است: «آیین چراغ، خاموشی نیست.»

عادل متکلمی آذر