اصغر فرهادی در نشست خبری فیلم قهرمان در هفتادوچهارمین دوره جشنواره کن، به ابعاد مختلفی از فلسفه فیلمسازی خود پرداخت و از قهرمان بیشتر گفت. وی در پاسخ به سوال یکی از خبرنگاران که درباره تمرکز فیلم روی شبکه‌های اجتماعی بود، گفت: موضوع اصلی این فیلم شبکه های اجتماعی نیست. وقتی فیلمنامه را می‌نوشتم اینطور نبود که بخواهم قصه‌ای بنویسم درباره شبکه‌های اجتماعی و هیچوقت هم دنبال این نبودم و این اعتقاد را ندارم که بگوییم شبکه‌های اجتماعی خوب هستند یا بد. این پدیده‌ای است که در زندگی ما وجود دارد و بخش مهمی از زندگی دستکم نسل جوان کشور من است. ولی مساله اینجاست؛ تصویری که شبکه‌های اجتماعی از اتفاقی که در یک لحظه برای یک انسان می‌افتد، می‌سازند به همه زندگی آن فرد تعمیم پیدا می کند.

وی افزود: فرض کنید یک انسان در یک روز و یک ساعت از زندگی خود تصمیم به انجام یک کار انسان دوستانه گرفته است. این کار در شبکه های اجتماعی پررنگ می شود و یک نوع تصویر از آن فرد ایجاد می‌کند که به تمام زندگی او و اطرافیانش تعمیم داده می‌شود. گویی که این عمل قهرمانانه باید در همه جوانب زندگی او جاری شود. در واقع، گویی مخاطب شبکه اجتماعی دارد از آن فرد یک شناسنامه جدید تعریف می کند که زندگی کردن براساس آن شدنی نیست.

توقعی که در جامعه از آن فرد ایجاد می شود می تواند هر کسی را بشکند و آزار دهد. به عبارت دیگر، این کارکرد شبکه‌های اجتماعی نعمت خطا کردن را از شما می‌گیرد و ما اگر خطا نکنیم نمی توانیم زندگی کنیم. بخشی از دستاوردهای ما نتیجه همین خطاهایی است که می کنیم.

جهت‌گیری سیاسی یا اشتباه در ترجمه؟

فرهادی در این نشست همچنین درباره مصاحبه اخیر خود با وبسایت آمریکایی ورایتی که حسابی سروصدا کرده بود، شفاف‌سازی کرد و در توضیح دراین‌باره گفت: ورایتی مصاحبه من را اشتباه ترجمه کرده بود. مردم خارج از ایران تصور می‌کنند در ایران فضای مجازی وجود ندارد. من در گفت‌وگو با مصاحبه کننده گفتم البته که شبکه‌های اجتماعی داریم تازه شاید حضور این شبکه‌ها در جامعه ما نسبت به جوامع غربی پررنگ‌تر هم باشد. چون در ایران فضای «بسته‌ای» برای بیان نظرات وجود دارد وقتی این فضا به واسطه وجود شبکه های اجتماعی باز می شود، طبیعی است که خیلی از آن استقبال شود و مورد استفاده قرار گیرد. در کشوری که امکان اظهارنظر آزادانه وجود دارد قطعا استفاده از فضای مجازی هم کمتر است.

فرهادی در ادامه با بیان آن که «بیانیه‌نویس» نیست و «معمولا از این نوع اظهارنظرهای تند» خودداری می‌کند، گفت: وقتی اولین بار مساله اعدام بچه های زیر ۱۸ سال مطرح شد، فکر می کنم شهر زیبا اولین فیلمی بود که در این باره ساخته شد. تصور کنید من آن موقع به جای ساختن شهر زیبا یک بیانیه تند منتشر می‌کردم. احتمالا بیانیه خوبی از آب در نمی‌آمد. ولی شهر زیبا هنوز مخاطب دارد و همچنان این سوال را در ذهن ایجاد می‌کند که چرا بچه‌های زیر سن قانونی که مرتکب قتل می‌شوند باید تا ۱۸ سالگی زندانی بمانند و سپس اعدام شوند؟ من بیانیه‌نویس و مقاله‌نویس نیستم، من فیلمسازم و با داستانم این سوال را ایجاد می‌کند که چرا چنین اتفاقاتی می‌افتد. چون فکر میکنم این روش تاثیرگذارتر است.

قضاوت و دروغ درون مایه اصلی قهرمان نیست

فرهادی به سوالاتی که درباره درون‌مایه فیلم قهرمان شد، اینطور پاسخ داد: این فیلم کمتر از آن چه گفته می‌شود به موضوع قضاوت پرداخته است. در همه فیلم‌های من موضوع قضاوت وجود دارد چون روایت و قصه گویی که انتخاب میکنم در دل خودش این درون مایه را دارد اما اینگونه نیست که فکر کنم اگر این یک موضوع حل شود، به نسخه اصلاح شده جامعه می‌رسیم. این مشکل را خیلی از جوامع دیگر نیز دارند چون مرز حقیقت و دروغ مرز مشخصی نیست. خوب و بد و حقیقت و دروغ را سیستم‌ها تعیین می‌کنند.

وی در جای دیگری گفت: فکر نمی‌کردم برداشت بقیه از درون‌مایه این فیلم هم مبحث قضاوت باشد. آنقدر در نقد فیلم‌های من گفته و نوشته‌اند که درباره قضاوت و دروغ هستند که دیگر خودم هم باورم شده است. در کنار این دو، درون مایه آبرو هم در فیلم وجود دارد که از آنها مهمتر است. آبرو یعنی تصویر جمعی دیگران از ما که در فرهنگ ایرانی یک ثروت است.

فرهادی در ادامه با تاکید بر آن که آبرو در زندگی مردم ایران نقش خیلی مهمی دارد، گفت: رحیم حاضر است برای حفظ آبرویی که به طور اتفاقی و تصادفی کسب کرده، همه چیز و حتی هویت فردی خود را بدهد.

فرهادی در بخش دیگری از نشست خبری فیلم قهرمان، به مزایای کرونا برای تیمش اشاره کرد و گفت: کرونا تاثیر خوبی روی فیلم گذاشت چون یک سال زمان بیشتر داشتیم تا مفصل‌تر تمرین کنیم.

ورایتی: تمام مصاحبه آقای فرهادی از طریق مترجم این کارگردان انجام شده است.

ویوارلی در پاسخ به این پرسش که اصغر فرهادی که دیروز با شما مصاحبه داشت، امروز اعلام کرده گفته هایش درباره شرایط ایران به صورت نادرست ترجمه شده است، گفت: تمام مصاحبه آقای فرهادی از طریق مترجم این کارگردان انجام شده است.

(The interview was done through Farhadi’s interpreter. Best, Nick) (ایمیل خبرنگار نیک ویوارلی نزد ما محفوظ است.)

در بخشی از مصاحبه دیروز ورایتی چنین آمده بود، خبرنگار از فرهادی پرسیده بود : «ترانه علیدوستی ستاره «فروشنده» بود که سال گذشته ویدئویی را در توئیتر به نمایش گذاشت که در آن یکی از اعضای گشت ارشاد به یک زن در خیابان به خاطر رعایت نکردن درست حجاب توهین و حمله می‌کرد و این مسئله باعث شد او در معرض خطر به زندان افتادن قرار بگیرد. توییت زدن می‌تواند خطرناک باشد.»

و اما پاسخ فرهادی در این رسانه اینگونه منتشر شده است:

«این مربوط به این حقیقت است که ایران کشوری سرکوب‌گر است که در آن شما آزادی برای سخن گفتن و بیان تفکرات‌تان ندارید. وقتی واسطه‌ای مانند این دارید که به شما فرصت می‌دهد احساسات‌تان و چیزهایی که سال‌ها مردم درون‌شان نگه داشته‌اند بیان کنید، البته که ناگهان بیرون می‌زند. به نظرم ایران باید در صدر لیست کشورهایی باشد که محتوای مکالمه‌های رسانه‌های اجتماعی بیشتر درباره مسائل اجتماعی و سیاسی است. من در مورد این مسئله تحقیق کرده‌ام. یک بار که در هنگ کنگ بودم از مردم پرسیدم که بیشتر در رسانه‌های اجتماعی درباره چه چیزی صحبت می‌کنید؟ و آن‌ها گفتند بیشتر مسائل شخصی یا آشپزی یا دیگر مسائل تصادفی روزمره است. البته که حالا با وجود مشکلات چین بیشتر از رسانه‌های اجتماعی برای صحبت در مورد مسائل سیاسی استفاده می‌کنند اما به اندازه ایران نیست که به نظرم مردم دارند از آن به عنوان فرصتی برای صحبت کردن و ارتباط برقرار کردن در مورد مسائلی استفاده می‌کنند که حس می‌کنند مانع بیان آنها شده‌اند.»