شنبه, 17 خرداد 1393 16:49

نگاهی به مستند «اتاق 237»/ بین هزارتوهای جدی و شوخی کوبریک

نوشته شده توسط
این مورد را ارزیابی کنید
(1 رای)

عادل متکلمی آذر (سی و یک نما)- بررسی وجوه مختلف یک اثر سینمایی و تحلیل زوایای مخفی آن مربوط به پر رمز و راز و پیچیده بودن این آثار است. کارگردان در جایگاه کسی که اثری سینمایی را خلق می کند نقش عمده ای در این پروسه دارد و وارد شدن به فضایی که کارگردان در آن به خلق می زند همیشه برای ارشناسان و علاقمندان سینما مهم بوده است.

 

فیلم «درخشش» کوبریک نیز در همین قاعده می گنجد. چرا که کوبریک و آثارش هنوز که هنوز است محل بحث و نظر است. «رادنی آشر» با محوریت تحلیل صحنه هایی از فیلم درخشش که از آثار شاخص کوبریک است دست به ساخت مستندی به نام «اتاق 237» (2012) زده است.

«درخشش» فیلمی است که در زمان اکران اش، با برخوردهای ضد و نقیضی از جانب طرفدارن کوبریک روبرو بوده است. برخی از طرفداران آن را اثری ناامیدکننده دانسته اند و فکر می کردند که این فیلم چیزی جز یک فیلم ترسناک و خوش ساخت براساس یکی از کتاب های استیون کینگ نیست. در مقابل گروه دیگری از طرفداران معتقد بودند که این فیلم فراتر از یک فیلم ترسناک معمولی بوده و باید در حد و اندازه یک شاهکار به ارزیابی و بررسی آن پرداخت. حالا بعد از گذشت سه دهه از اکران فیلم ثابت شده که حق با گروه دوم بوده است.

«درخشش» داستان مردی را به تصویر می کشد که تحت تاثیر فضای رازآلود حاکم بر هتلی که در آن زندگی می کند قرار گرفته و در فرآیند خلق اثر ذهنی اش دچار مشکل می شود، شرایطی که او را به جنون می کشاند. جنونی که منجر می شود مرد سعی کند همسر و فرزندش را به قتل برساند. حس وحشتی که در حین دیدن فیلم به مخاطب دست می دهد، او را از لحاظ ذهنی درگیر می کند و تا مدت ها تاثیرش از بین نمی رود. این تاثیر غریب به علت نقاط مبهمی است که هنگام تحلیل فیلم تا حدی غیر قابل فهم می شوند. مستند اتاق 237 سعی می کند با تلفیق صحبت های طرفداران فیلم و برخی از تصاویر فیلم و پشت صحنه آن، نقطه های مبهم را روشن کند و به بررسی وجوه پنهان این فیلم کوبریک بپردازد.

مستند «اتاق 237» از 9 بخش تشکیل شده که در هر بخش، به سرنخ هایی از برخی لایه های پنهان فیلم در خشش اشاره می شود. در بخشی از مستند، به این نکته اشاره می شود که در حقیقت درخشش فیلمی درباره نسل کشی سرخپوست ها توسط دولت آمریکا است و برای اثبات این ادعا به نمادهایی که کوبریک در فیلم استفاده کرده متوسل می شود. یا در بخشی دیگر، شخصیت جک تورنس (جک نیکلسون) نمادی از شخصیت هیلتر معرفی می شود و نتیجه می گیرد که درخشش فیلمی درباره هولوکاست است. برای اثبات نیز به چند نکته از جمله ارجاعات فیلم به عدد 42 (سالی که دولت آلمان نازی ساخت کمپ های کشتار دسته جمعی یهودیان را آغاز کرد) و شکل برند آلمانی ماشین تحریر جک ( که پرچم حزب نازی را به یاد می آورد) اشاره می کند. ماشین تحریری که در فیلم یکی از عوامل اصلی جنون جک و روی آوردنش به خشونت است.

در بخش دیگری از مستند، به استفاده کوبریک از طرح های معماری پرداخته می شود و به تحلیل ساختار پرجزییات و تایمینگ های حیرت آور فیلم می پردازد. در یکی دیگر از بخش ها، این بحث پیش کشیده می شود که چطور کوبریک بوسیله میزانسن سعی می کند بر ناخودآگاه مخاطب تاثیر بگذارد و به عنوان نمونه، در میان یک سکانس دو نفره با حضور جک و وندی (شلی دووال)، صندلی ای که در پس زمینه تصویر جک قرار دارد به طور ناگهانی غیب می شود. به نظر می رسد که با چنین ترفندهایی است که رفته رفته حس استرس در ناخودآگاه مخاطب نقش می بندد، بدون اینکه او شاهد اتفاق خاصی باشد. شاید به خاطر همین دلایل است که حس هراس و ناامنی در طول فیلم ما را در برمی گیرد که دقیقا خودمان نمی دانیم علت آن چیست.

بخشی از مستند به تئوری توطئه می پردازد که ادعا دارد فیلمی که دولت آمریکا از لحظه قدم گذاشتن نیل آرمستراک بر سطح کره ماه برای سراسر دنیا به صورت زنده به نمایش گذاشت، جعلی بوده و توسط کوبریک در یکی از استودیوهای هالیوود به صورت محرمانه ساخته شده است. طرفداران این تئوری معتقدند که کوبریک این فیلم را پس از به پایان رساندن فیلمبرداری «2001: یک اودیسه فضایی» (1968) ساخته است. البته ناسا بارها این ادعاها را تکذیب کرده و همه آنها را شایعه و ساخته ذهن افراد دانسته است. اما ماجرا وقتی جالب می شود که کوبریک در فیلمی چون درخشش، به قضییه آپولو 11 اشاره می کند. اشاره هایی که مستند اتاق 237 آنها را مورد بررسی قرار می دهد و به نتایج جالبی می رسد. به عنوان نمونه، ما در درخشش می بینیم که شخصیت پسربچه (دنی لیوید) در حالی که لباسی با طرح آپولو 11 را بر تن کرده، به همان اتاق مرموز شماره 237 نزدیک می شود، اما نمی بینیم که وارد اتاق می شود یا خیر. شماره 237 نیز اشاره به فاصله زمین تا ماه دارد. روی برگه ای که در فیلم به کلید آن آویزان است عبارت «روم نامبر» نوشته شده که بتوان آن را به عبارت «مون روم» یا همان اتاق ماه تعبیر کرد. نکته دیگر نیز این است که شماره این اتاق در رمان کینگ 217 بوده و کوبریک به این بهانه که مدیر هتل محل فیلمبرداری از او خواسته تا شماره اتاق را عوض کند، آن را به 237 تغییر داده است. در حالی که آن هتل اصلاً اتاق 237 ندارد که مدیرش بخواهد بابت آن نگران باشد.

از طرفی با توجه به دقتی که کوبریک در ساخت آثارش دارد، بعید است که همه این نشانه ها و نمادها اتفاقی کنار هم قرار گرفته باشند. نشانه هایی که تنها به یک سکانس فیلم محدود نمی شوند و مشخص است که کوبریک آنها را برای رساندن مفهوم خاصی در فیلمش قرار داده است. باید اعتراف کرد در اینکه کوبریک قصد داشته با درخشش بگوید که او فیلم آپولو 11 را ساخته نمی توان شک کرد. حال اینکه همه نشانه ها و نمادها می تواند یک شوخی و بازی از طرف استاد باشد، خود بحث دیگری است. آثار کوبریک به همان لوح سنگی فیلم اودیسه فضایی شبیه هستند که مستند اتاق 237 تنها به پیچیدگی ها و ظرافت های یکی از آن الواح سنگی اشاره می کند. 

 

نوشتن دیدگاه

تصویر امنیتی
تصویر امنیتی جدید