مصطفی رفعت / سی و یک نما - «فقر» را نمی‌توان از سینما منفک کرد؛ در مقاله‌ای که AlterNetبه‌تاریخِ ششم جون 2016 منتشر کرد؛ آورده است: «برای 80سال مداوم، والت دیزنی دختر یا پسری فقیر را به‌عنوانِ ستاره اثر خود معرفی کرده و در انتهای داستان او را به عرش می‌رساند؛ این، کلید موفقیت ساخت ملودرام همچنان جواب می‌دهد و بینندگان چنین آثاری، نگاهی مثبت و رؤیاگونه به عاملی مخرب همچون فقر خواهند داشت؛ درحالی‌که نمایش حقیقی فقر، از این فانتزی‌ها به‌دور است.
مصطفی رفعت/سی و یک نما - «زین الحاجی» را می‌شناسید؟ شخصیت محوری فیلم «کفرناحوم» ساخته اخیر «نادین لبکی» که جایزه هیئت‌داوران هفتادویکمین دوره جشنواره فیلم کن را از‌آنِ‌خود کرد. «زین» کودکی‌ست که علیه خانواده خود شکایتی را به دادگاه می‌برد با این عنوان که «چرا او را به این دنیا آورده‌اند؟» از آنچه در ادامه کار می‌بینیم، متوجه می‌شویم که آنچه او را به این طغیان کشانده؛ ریشه در فقر والدینش دارد که آن‌هم ریشه در ساختار طبقاتی جامعه‌ای دارد که آنها و امثال آنها را در دل خود پرورانده.
مصطفی رفعت/ سی و یک نما -«جن»ها در سالن تاریک سینما، همیشه ترسناک نیستند؛ نمونه داخلی‌اش جنی بود که اکبر عبدی در فیلم «روز فرشته» بازی کرد. این‌روزها هم نسخه جدیدی از «علاءالدین» به‌رویِ پرده سینما آمده که فروش افتتاحیه خوبی داشته و جن بامزه و جذابی را پیش چشمان مخاطبان به‌تماشا گذاشته؛ نقش او را «ویل اسمیت» بازی کرده که در مصاحبه با سایت رسمی «والت دیزنی» آنرا یک پیشنهاد دشوار نامید؛ چون باید نسخه‌ای متعلق به خودش را از این موجود خلق می‌کرد. در این گزارش، به بازیگران مطرحی که در نقش جن ظاهر شده‌اند، اشاره می‌کنیم.
مصطفی رفعت/ سی و یک نما - زندگی فعالان مدنی سال‌هاست دست‌مایه ساخت آثار سینما بوده و گاه نمونه‌هایی از آنها نیز درخشیده‌اند؛ همچون «مالکوم ایکس»، «میلک» و «گاندی». این‌روزها فیلمی اکران شده به‌نامِ «بهترین دشمنان» ساخته ی رابین بیسل که یک‌دهه مبارزه بین «آن آتوار» (فعال مدنی حقوق سیاهپوستان در آمریکا) با «سی.پی. الیس» (رهبر جنبش نژادگرایِ کو کلاکس کلان) را به‌تصویر می‌کشد. عمده فیلم‌هایی ساخته‌شده در‌این‌باره، به زندگی فعالان جنبش ضدِآپارتاید و بعضاً کنشگران جامعه کارگری پرداخته‌اند؛ کمتر پیش آمده که زندگی واقعی یک فعال مدنی در سایر موضوعات اجتماعی، به فیلم تبدیل شود. در این نوشتار، آن‌نوع آثار مدِ‌نظر ما هستند.
مصطفی رفعت/ سی و یک نما - حضور حیوانات در سینما به سال‌های بسیار دور برمی‌گردد. شاید بتوان از ساخته 1914 «جک هاروی» با نام A Dog's Love به‌عنوانِ اولین نمونه یاد کرد؛ یک فانتزی کوتاه مربوط به دوران سینمای صامت باحضورِ Shep (سگی از نژاد کولی) که درآن‌ایام در آثار متعددی از کمپانی فیلم‌سازی Thanhouser ایفای نقش کرد. اکران فانتزی «دامبو» به‌کارگردانیِ «تیم برتون» که بازسازی انیمیشنی به همین نام از کمپانی «دیزنی» محصول 1941 است؛ باعث شد تا سری به نمونه‌هایی به‌یادماندنی از حضور حیوانات در آثار سینمایی بزنیم؛ البته نه در گونه مستند؛ بلکه در نوع داستانی.
مصطفی رفعت _سی‌ویک‌نما/ «من در سینما زندگی می‌کنم و به‌گمانم تا ابد در این خانه خواهم ماند!» این جمله حالا دیگر از یک نقلِ‌قول خاطره‌انگیز، به واقعیتی انکارناپذیر از فیلم‌سازی تبدیل شده که سینمادوستان او را تا همیشه به‌یاد خواهند داشت: «آنیس واردا»؛ زنی شاداب با موهایی کاسه‌ای‌شکل و دورنگ که نگاه شوخ و لبخندهایش، تعریفی متفاوت از یک فعال متفکر در عرصه هنری را ارائه داد. خودش می‌گفت: «طنز به‌مثابه اسلحه‌ای قدرتمند است؛ همچون پاسخی دندان‌شکن!» شاید ازاینرو بود که کارهایش به‌رغمِ دغدغه‌مندی و با نگاهی حاکی از درک مسئولیت اجتماعی یک هنرمند؛ اما سیاه و پژمرده نبودند.
مصطفی رفعت/سی و یک نما-از ترکیب دو واژه Cybernetic و Organism کلمه جدیدی خلق شد به‌نامِ Cyborg که علاقه‌مندان سینما را به‌یادِ فیلمی خاطره‌انگیز از «ژان‌کلود ون دام» می‌اندازد اما این اصطلاح، ریشه‌هایی علمی داشته که به سال 1960 برمی‌گردد و به مخلوقی اشاره می‌کند که هردو اجزای ارگانیک و مکانیکی را دارد.
مصطفی رفعت/ سی و یک نما - بازی در نقش افراد کم‌توان جسمی یا ذهنی، از چالش‌های محبوب بازیگران است اما به‌رغمِ این اشتیاق؛ پرشمار نبوده‌اند آنها که در چنین قالب‌هایی درخشیده‌اند.
مصطفی رفعت/ سی و یک نما - ام. نایت شیامالان در تازه‌ترین فیلمش، سراغ سوژه‌ای رفته که درواقع، تکمیل‌کننده پازل سه‌گانه دو اثر قبلی‌اش «نشکن» (2000) و «شکافته» (2016) است؛ نگاهی به زندگی فردی دچار اختلال هویتی که باحضورِ جیمز مک‌آووی درقالبِ فردی با 24 شخصیت متضاد، توانسته تاکنون گیشه خوبی (بیش از 236میلیون‌دلار) را تجربه کند. اگر بخواهیم به فیلم‌هایی اشاره کنیم که دست روی اختلال چندشخصیتی گذاشته‌اند؛ موارد متعددی پیشِ‌روی‌مان خواهد بود که از اولین نمونه‌های به‌یادماندنی و تاریخی آن، «دکتر جکیل و آقای هاید» است. در اینجا به تعدادی از آثار سینمایی با این سوژه اشاره می‌کنیم.
مصطفی رفعت/ سی و یک نما - در In Like Flynn که به‌تازگی اکران شده؛ روایتی متفاوت از زندگی یک چهره معروف سینمای کلاسیک را شاهدیم. در این ساخته راسل مالکهی؛ توماس کوکوئرل نقش ستاره سال‌های دور استرالیا در هالیوود یعنی «ارول فلین» را بازی می‌کند و دورانی از او را به‌تصویر می‌کشد که در جست‌وجوی طلا، ماجراجویی‌هایی را در سفری پرماجرا به «پاپوآ گینه نو» از سر می‌گذراند و هنوز با آثاری مانند «رابین‌هود» و «رودخانه نقره‌ای» در جهان شناخته نشده بود. ازاینرو، نگاهی به تعدادی از آثاری داریم که زندگی ستارگان بزرگ سینما را دست‌مایه ساخت قرار داده‌اند.
جیمز دین
درام زندگی‌نامه‌ایِ «جیمز دین» در سال 2001 که توسط مارک رایدل برای قاب تلویزیون کارگردانی شده؛ به زندگی ابرستاره‌ای می‌پردازد که با کوتاه‌ترین کارنامه هنری، به اسطوره تبدیل شد. نقش او را در این کار، جیمز فرانکو بازی کرد که به‌جز نام کوچک مشترک؛ شباهت ظاهری دیگری با او نداشت اما به‌خوبی از پس این نقش دشوار برآمد و نقدهای مثبتی هم دریافت کرد. پیش‌ترها در دهه 90 قرار بود که مایکل مان سراغ ساخت اثری برپایه زندگی جیمز دین برود و برای این‌منظور حتی با لئوناردی دی‌کاپریو نیز مذاکره کرد اما نشد و پروژه بین کارگردان‌هایی دیگر همچون دس مک‌آنوف، دنیس هوپر و میلچو مانچفسکی دست‌به‌دست شد؛ تااینکه بخت به رایدل رو کرد. فرانکو نیز با تست از بین 500 بازیگر دیگر انتخاب شد.
زندگی و مرگ پیتر سلرز
سال 2004 یک اثر مشترک بریتانیایی،آمریکایی به‌نامِ «زندگی و مرگ پیتر سلرز» پخش شد که برداشتی موفق از کتابی به‌همین‌نام نوشته راجر لوئیس بود و به زندگی کمدین مطرح انگلیسی؛ پیتر سلرز می‌پرداخت. استیون هاپکینز این اثر را کارگردانی کرد و ایفای نقش اول را هم به‌عهده جئوفری راش گذاشت. البته میریام مارگولیس، امیلی واتسون و شارلیز ترون نیز به‌ترتیب در این فیلم، درقالبِ مادر (پگ)، همسر اول (آن هووِ) و همسر دوم (برت اکلند) او ظاهر شدند. این فیلم، جایزه گلدن گلوب بهترین مینی‌سریال و جئوفری راش هم جایزه بهترین بازیگر در یک مینی‌سریال را دریافت کردند. سلرز که از بزرگ‌ترین طنزپردازان تاریخ سینماست؛ برای «دکتر استرنج لاو» و «حضور» جایزه اسکار گرفت و با نقش «سربازرس ژاک کلوزو» در «پلنگ صورتی» جاودانه شد.
گیبل و لمبارد
سیدنی جی. فیوری در سال 1976 اثر بیوگرافیکال «گیبل و لمبارد» را ساخت که ماجرای دلدادگی و ازدواج دو ستاره مطرح سینمای کلاسیک یعنی کلارک گیبل و کارول لمبارد را به‌تصویر می‌کشید. موزیک این اثر را هم چهره شناخته‌شده‌ای همچون میشل لوگران؛ نوازنده پیانو و آهنگ‌ساز فرانسوی ساخت که قطعاتش برای فیلم‌های «چترهای شربورگ» و «حادثه توماس کراون» ماندگار شدند. در این اثر، جیمز برولین به‌جایِ گیبل و جیل کلایبورگ به‌جایِ لمبارد ایفای نقش کردند که البته نتوانست به‌لحاظِ ساختاری؛ نگاه مثبت منتقدان را جذب کند و هرچه موفقیت داشت را باید مدیون قصه پرکشش عاشقانه و البته واقعی‌اش دانست. البته اگر سازندگان فیلم، به‌جایِ تمرکز بر رابطه ستاره «بربادرفته» با لمبارد، به هر پنج ازدواج او می‌پرداختند؛ شاید بازخورد و نتیجه‌ای درخورتر نصیب‌شان می‌شد.
نازنین‌مادر
شاید بتوان گفت که این فیلم، متفاوت‌ترین اثر زندگی‌نامه‌ای درباره ستارگان سینما نه‌فقط در این فهرست؛ بلکه در کل فیلم‌هایی ازاین‌دست محسوب می‌شود. عنوان آنرا می‌توان «مامانی عزیزم» نیز ترجمه کرد که درواقع، برمبنای کتابی با همین نام از کریستینا کرافورد ساخته شده و در آن، از بخش‌های مستند نیز استفاده کرده‌اند. داستان این فیلم، درباره بخش پنهان زندگی شخصی جوآن کرافورد؛ ستاره آثاری همچون «چه بر سر بیبی جین آمد» و «میلدرد پیرس» است که چگونه به آزار دخترخوانده‌اش (نویسنده این کتاب) می‌پرداخت. نقش او را در این اثر، فِی داناوِی بازی می‌کرد که نتوانست بازی مقبولی را برای منتقدان و مخاطبان به‌نمایش بگذارد. فیلم حتی برنده جایزه «تمشک طلایی» بدترین اثر سال 1981 شد و کارگردانش فرانک پِری به‌شدت مورد نکوهش قرار گرفت.
6
چاپلین
رابرت داونی جونیور برای ایفای نقش بزرگمرد تاریخ سینما؛ چارلی چاپلین، در این ساخته ریچارد اتنبرا در سال 1992، تا پای دریافت اسکار و گلدن گلوب پیش رفت و توانست بالاخره جایزه بهترین بازیگر مرد را از جشنواره بافتا دریافت کند. جالب آنکه جرالدین چاپلین؛ دختر این اسطوره هنر هفتم نیز در این فیلم در نقش مادربزرگ پدری‌اش یعنی هانا چاپلین ظاهر شده است. درواقع، این اثر برداشتی وفادار به متن از کتاب‌های «زندگی‌نامه من» و «چاپلین: زندگی و هنرش» است که اولی را ویلیام بوید، برایان فوربز و ویلیام گلدمن مشترکاً نوشته‌اند و دومی ماحصل زحمات منتقد معروف فیلم؛ دیوید روبینسون است. داستان فیلم از این زاویه تعریف می‌شود که چاپلین مُسن؛ خالق شخصیت «ولگرد کوچک» حالا ساکنِ سوئیس، به یادآوری خاطرات گذشته‌اش می‌پردازد.
